Πινελιές από την Ελληνική Επανάσταση του 1821 (Α' Μέρος)

 

Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου. Ευγένιος Ντελακρουά.

Ρομαντισμός (τέλη 18^ου αιώνα – μέσα 19^ου): Καλλιτεχνικό ρεύμα που ξεκίνησε στη Γερμανία και τη Μεγάλη Βρετανία και εξαπλώθηκε στη Γαλλία, την Ισπανία και άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Δίνοντας μεγαλύτερη έμφαση στο συναίσθημα, παρά στη λογική -χωρίς να την απορρίπτουν- οι καλλιτέχνες  προσπαθούν να προκαλέσουν συγκίνηση στον δέκτη και συχνά εκφράζουν το αίσθημα του ανικανοποίητου. Για αυτό, άλλωστε, αρκετοί από αυτούς έστρεψαν τη ματιά τους σε καινούριους τόπους -όπως η Ελλάδα και η Ισπανία[1]- αναζητώντας νέες πηγές έμπνευσης. Ένα από τα πολλά και διαφορετικά χαρακτηριστικά του ρομαντισμού είναι η αποτύπωση της προσωπικής άποψης και της εσωτερικής κατάστασης του καλλιτέχνη στο έργο. Για να γίνει πιο απλό και κατανοητό, αν δούμε έναν πίνακα της Αναγέννησης, ένα τοπίο για παράδειγμα, θα παρατηρήσουμε τη φύση να εξιδανικεύεται (γαλανός ουρανός, πολύχρωμα λουλουδάκια, καταπράσινα λιβάδια, σύννεφα, ωραία αγγελάκια, κτλ.). Αντίθετα, στον ρομαντισμό, η φύση εκφράζει όσα ο ίδιος ο καλλιτέχνης νιώθει. Αν είναι ερωτευμένος, η φύση θα είναι ωραία και οι εικόνες παραδεισένιες. Αν λυπάται, σε ένα τοπίο πιθανόν να υπάρχει βροχή. Αν μέσα του παλεύει, η θάλασσα θα απεικονίζεται σκοτεινή κι αγριεμένη, τα κύματα θα χτυπούν αλύπητα πάνω στα βράχια.

 

Η γέννηση της Αφροδίτης. Σάντρο Μποτιτσέλι.

Αυτή η διαφορετική προσέγγιση αποτυπώνεται και στο ανθρώπινο σώμα. Αν για τους ζωγράφους της Αναγέννησης η ιδανική φιγούρα είναι, για παράδειγμα, εκείνη της Αφροδίτης του Μποτιτσέλι, οι ρομαντικοί ζωγράφοι κινούνται πάλι στο ίδιο πλαίσιο που περιγράψαμε προηγουμένως. Για να καταλάβουμε τη διαφορά, ας φέρουμε στο μυαλό μας την Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου του Ευγένιου Ντελακρουά. Από τη μια, η αποθέωση του γυναικείου σώματος και ο θαυμασμός για την κλασσική ομορφιά και, από την άλλη, η έκφραση της απόγνωσης, της αγωνίας, της αβεβαιότητας. Η Αφροδίτη έχει τα χέρια μαζεμένα, ποθητή, ευάλωτη, υποσχόμενη. Η Ελλάδα με τα χέρια ανοιχτά φαντάζει ηρωική, διαμαρτυρόμενη και ταυτόχρονα μεγαλόπρεπη μέσα στη δυστυχία της. Είναι σαν να λέει: «δεν έχω κάτι άλλο να δώσω», «δεν βλέπετε τι συμβαίνει;»

Μέσα, λοιπόν, σε αυτό το πλαίσιο του ρομαντισμού, αρκετοί καλλιτέχνες λειτούργησαν -όπως θα λέγαμε σήμερα- ως influencers. Οι πίνακες ήταν η τηλεόραση και ο κινηματογράφος της εποχής και χρησίμευσαν ως ένα κάλεσμα με πολλούς αποδέκτες, κυρίως της ανερχόμενης αστικής τάξης, που πολύ απλά και συνοπτικά περνούσαν το μήνυμα: Κοιτάχτε πώς έχουν καταντήσει οι απόγονοι του Σωκράτη, αλλά και του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, που τα βιβλία τους διαβάζετε και θαυμάζετε. Σπεύστε να δείτε πώς αγωνίζονται μόνοι τους απέναντι στο οθωμανικό θηρίο και τρέξτε να τους βοηθήσετε. Το ίδιο συνέβη και με τη ρομαντική ποίηση, το νούμερο ένα «social media» της ρομαντικής περιόδου όσον αφορά στη λογοτεχνία. Ο Βίκτωρ Ουγκό, ο Φρίντριχ Σίλερ, ο Πέρσι Σέλλεϊ και, φυσικά, ο Τζορτζ Γκόρντον Μπάιρον, γνωστότερος ως Λόρδος Βύρων, είναι μόνο ορισμένα από τα ονόματα που συνεισέφεραν στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης, αφού τα έργα τους διαβάζονταν σε λέσχες και καλλιτεχνικά καφενεία των μεγάλων ευρωπαϊκών χωρών και συνέβαλαν στην εξέλιξη του φιλελληνισμού.

---

[1] Αν και κατά την πρώτη δεκαετία του 19^ου αιώνα η Ισπανία διεξάγει το δικό της απελευθερωτικό αγώνα εναντίον των Γάλλων, τα ιστορικά δεδομένα των δύο χωρών και τα γεγονότα που συμβαίνουν κατά τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο σε καμία περίπτωση δεν ταυτίζονται. Αναμφίβολα, ωστόσο, και οι δύο κόσμοι αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης για τους καλλιτέχνες του ρομαντισμού.